De juiste volgorde
Wil je effectief gedrag veranderen? Dan is een eerste tip die je van een gedragsexpert krijgt vaak om niet te focussen op bewustwording. Voor veel mensen klinkt dit wat gek in de oren. Heb je bewustwording niet juist nodig om een gedragsverandering teweeg te brengen? Het antwoord is heel simpel: nee. Veel experts in gedragsbeïnvloeding zijn zelfs een beetje allergisch voor het woord. Toch zijn we te kort door de bocht als we bewustwording volledig afschrijven. Er zijn namelijk juist ook hele effectieve methoden om bewustwording in te zetten om gedrag te veranderen. De truc zit ‘m in het kiezen van de juiste volgorde. Hoe dat werkt? Dat leggen we je graag uit in deze whitepaper.
Waarom bewustwording vaak niet leidt tot gedragsverandering
Laten we als voorbeeld even het appen in het verkeer nemen. “Als mensen zich maar bewust zijn van de gevaren, dan veranderen ze hun gedrag wel.” Het is één van de meest gehoorde misvattingen van mensen die gepassioneerd bezig zijn met belangrijke maatschappelijke thema’s. Zo ook als het gaat om verkeersveilig gedrag. Logisch: de mensen die zich hier op dagelijkse basis mee bezig houden zijn zich buitengewoon bewust van de gevaren. Voor hen is deze informatie een reden om hun gedrag aan te passen. Waar het echter mis gaat is dat ze daarbij aannemen dat dit voor anderen óók een reden is om hun gedrag te veranderen.
Hoewel bewustwording van de gevaren vaak wel tot een positieve intentie om te veranderen leidt, blijft het daadwerkelijke gedrag uit. Dit noemen we ook wel de intentie-gedrag kloof. Dat we iets willen doen betekent nog niet dat we het ook daadwerkelijk doen. De goede voornemens op 1 januari komen weliswaar voort uit bewustwording over je gedrag, maar na drie weken heeft je oude gedrag gewonnen van die mooie intenties. Waarom? Omdat zo’n 95 procent van ons gedrag niet voorkomt uit bewuste, maar uit onbewuste en automatische processen. We vallen simpelweg veel te gemakkelijk terug in onze oude gewoontes of zwichten voor signalen in onze omgeving.
Wat leidt dan wel tot gedragsverandering?
In het geval van appen achter het stuur hebben mensen bijvoorbeeld vaak niet de intentie om afgeleid te raken. Ze komen in de verleiding door verveling of de aangeleerde impuls door geluiden en pop-ups van de telefoon, of ze voelen sociale druk om zo snel mogelijk te reageren. Daarbij komt nog dat de meeste automobilisten hun eigen rijvaardigheid overschatten. Hierdoor denken zij dat de risico’s bij hen minder zijn dan bij een ander. Bovendien hebben de meesten tijdens het rijden geen tijd of mentale energie om uitgebreid na te denken over de gevolgen van hun handelingen. Als we bij ieder van onze gedragingen een goed beargumenteerde overweging maken, zouden we na ons ontbijt al compleet uitgeput zijn.
Het zijn dus geen rationele overwegingen waardoor mensen toch de telefoon erbij pakken, maar eerder onbewuste of automatische processen waarin bewuste informatie amper een rol speelt. Als we willen dat mensen hun gedrag veranderen moeten we dus juist dieper duiken in de échte drijfveren achter het gedrag. Hiervoor moeten we naast de bewuste processen ook de onbewuste en automatische processen in kaart brengen. Als je weet wat er gebeurt in het gat tussen intentie en gedrag, weet je immers ook hoe je dit gat overbrugt.
Vaak zit het vooral in het gemakkelijker en aantrekkelijker maken van het gewenste gedrag, zodat mensen zich automatisch aanpassen. Zo richt de MONO-campagne tegen appen in het verkeer zich bijvoorbeeld op het sociale aspect van het probleem én op het bieden van een duidelijke gewenste handeling.
Welke rol heeft bewustwording in gedragsverandering?
Dat we ons voornamelijk moeten richten op onbewuste en automatische processen betekent echter niet dat je je nooit bewust hoeft te worden van dit gedrag en de redenen voor de gedragsverandering. Mensen noemen immers vaak wel bewuste redenen op als je hen vraagt waarom zij hun gedrag aangepast hebben. De meeste mensen die je vraagt waarom ze niet appen achter het stuur zullen dan ook zeggen dat ze dit niet doen omdat ze het gevaarlijk vinden.
Dat betekent echter niet dat dit voor hen een drijfveer is geweest om dit gedrag te vertonen. Het is eerder een drijfveer om het gedrag te blijven vertonen. Hoewel onze beslissingen vaak onbewust en automatisch worden genomen, worden we ons vaak wel bewust van wat we doen. Ons brein probeert dit verhaal vervolgens rond te breien door op zoek te gaan naar informatie die ons gedrag ondersteunt. Dit noemen we ook wel cognitieve dissonantie. We willen graag dat onze gedachten in lijn zijn met ons gedrag, en passen onze gedachten daarvoor aan naar ons gedrag.
Neem bijvoorbeeld een medewerker van een organisatie die campagne voert tegen appen in het verkeer. De medewerker vindt zichzelf een dusdanig goede automobilist dat hij geen gevaar ziet in zijn gedrag.
Als onderdeel van de campagne zet hij een handtekening onder de onderling gemaakte afspraken. Dat doet hij omdat het laagdrempelig is en wordt gestimuleerd vanuit de leidinggevenden en collega’s. Het zetten van de handtekening is niet in lijn met de eerdere, risico-onderschattende gedachte van de medewerker. Het vertoonde gedrag is niet meer aan te passen, dus om consistent te blijven past hij zijn gedachten aan. Hierbij komt bewuste informatie over de algemene gevaren van afleiding in het verkeer ineens goed van pas. De nieuwe, bewuste gedachte bevestigt het nieuwe gedrag van de medewerker en zorgt ervoor dat het nieuwe gedrag langer blijft hangen.
Is bewustwording vóór gedragsverandering dan helemaal zinloos?
Nee, zeker niet. Natuurlijk zijn er ook mensen die juist geïntrigeerd raken door een verhaal en daardoor hun gedrag aanpassen. Het gros van de mensen handelt hier vervolgens echter niet naar en blijft steken op een goede intentie. En zélfs degenen die hun gedrag naar aanleiding van bewustwording aanpassen hebben daar vaak ook andere, meer onbewuste drijfveren voor gehad. Denk bijvoorbeeld aan een expert verkeersveiligheid, die zich absoluut bewust is van de gevaren en het gewenste gedrag, maar eigenlijk ook vooral commitment voelt om zich veilig te gedragen door zijn of haar functie.
Wil je effectief gedrag veranderen, dan moet je bewustwording zeker niet laten varen. Wel moeten we kritisch kijken naar de verhouding waarin we ons bij het ontwikkelen van maatregelen en campagnes richten op onbewuste versus bewuste drijfveren. Je kunt gedrag namelijk pas effectief veranderen wanneer je focust op wat mensen écht drijft.
Over Breikers
Breikers helpt werkgevers in Noord-Holland kosteloos en resultaatgericht bij hun transitie naar slimme & duurzame mobiliteit. We zijn er voor iedereen die zich binnen een organisatie bezig houdt met zakelijke mobiliteit, zoals directie, HR Managers en Facilitair Managers.
Over Dirkje van der Ven
Dirkje van der Ven is spreker, trainer en adviseur op het gebied van gedragsbeïnvloeding bij haar eigen bureau Wavy. Voor diverse opdrachtgevers werkt ze aan gedragsvraagstukken
bij maatschappelijke thema’s, zoals verkeersveiligheid, duurzaamheid en gezondheid. Tevens is zij mede-oprichter van de opleiding Gedragsland, een belevingsgerichte opleiding tot gedragsexpert.
Hulp nodig bij een vraagstuk omtrent gedragsverandering? Breikers kan je hiermee helpen. Onze gedragexpert Dirkje van der Ven komt graag een keer bij jouw langs. Voor meer informatie mail naar Rita@wijzijnbreikers.nl.
